Αντι-Μπόρχες
Ο Μπόρχες δεν είναι ένας συγγραφέας. Είναι πολλοί αναγνώστες που συνηχούν σε ένα διαρκές συμφωνικό ποίημα, έστω και αν κάποιες φορές προκύπτει μια ασυγχώρητη παραφωνία
Μέσα στο πλούσιο και πολύχρωμο έργο του Μπόρχες ανακαλύπτει κανείς πριν απ' όλα τα οφέλη μιας συστηματικής ανάγνωσης. Δεν υπάρχει ίσως άλλος συγγραφέας που να είχε τόση ποικιλία θεμάτων στην παγκόσμια πεζογραφία. Με τα δοκίμια και τα πεζά του εγκαινιάζεται η εποχή του μεταμοντέρνου. Μια ανάλογη ηγεμονική φυσιογνωμία που μου έρχεται στο μυαλό είναι αυτή του Γκαίτε, αν και νομίζω ότι το ύφος του Μπόρχες υπερέχει σε πλαστικότητα και λεπτή ειρωνεία.
Ο Μπόρχες όμως συχνά μεροληπτεί και θυμίζει ένα υπέροχο Στραντιβάριους που ξεκουρδίζεται επίτηδες. Στο δοκίμιό του «Ο Φλομπέρ και η παραδειγματική του μοίρα» επαναλαμβάνει τις εμμονές του κατά του πεζού λόγου και συμμερίζεται την πολεμική του συγγραφέα της Μαντάμ Μποβαρύ. «Ο Πεζός λόγος γεννήθηκε χτες. Ο στίχος είναι η κατεξοχήν μορφή των αρχαίων λογοτεχνιών... Το μυθιστόρημα περιμένει τον Όμηρό του».
Με κάθε σεβασμό στον Φλομπέρ, το γεγονός ότι εξαγγέλλει μια νέα ποιητική στον πεζό λόγο δεν σημαίνει ότι ο ίδιος την κατέκτησε. Προφανώς αναζητούσε την μουσικότητα πέρα από τη μετρική των στίχων, κάτι απολύτως επιθυμητό, ωστόσο αυτή η μουσικότητα δεν είναι και δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός. Το ύφος, όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Σοπενχάουερ, προκύπτει από τον πλούτο των ιδεών. Η ποίηση δεν είναι α πριόρι υψηλότερη τέχνη και κάθε φορά πρέπει να αποδεικνύει την αξία της σ' ένα κόσμο που θέτει τα πάντα σε συνεχή δοκιμασία. Η μονομανία των λέξεων δεν οδηγεί απαραίτητα σε αριστουργήματα όπως ακριβώς και η κυριαρχία των προθέσεων στη λογοτεχνία. Απαιτείται μια ισορροπία. Είναι προφανές ότι στον μεγαλοφυή Μπόρχες λείπει η εμπειρία του μυθιστορήματος, όχι μόνο γιατί ο ίδιος δεν μπορεί να συνθέσει ένα μυθιστόρημα αλλά γιατί δεν μπορεί να το διαβάσει με απροκατάληπτη κρίση.
Για διανοούμενους όπως ο Μπόρχες ο Φλομπέρ λειτουργεί ως ένα άλλοθι κατά της μυθιστορηματικής παράδοσης. Είναι σαν να άρχισαν και να τελείωσαν όλα με τον Φλομπέρ, μια ακαδημαϊκή πλάνη που αναπαράγεται διαρκώς. Ένα πρόσφατο παράδειγμα το εντυπωσιακό δοκίμιο του Τζέιμς Γουντ, «Πώς δουλεύει η λογοτεχνία» το οποίο περιστρέφεται γύρω από τον Φλομπερικό άξονα. Ζούμε σε μια εποχή που οι προγραμματικές δηλώσεις κάποιων λογοτεχνών μας κάνουν να παίρνουμε λάθος δρόμους.